1. Bonsai dáng trực

Bonsai dáng trực là cây có trục thân thẳng góc với mặt đất, khi nhìn tổng thể giữa ngọn và gốc sẽ hình thành đường thằng hoặc gần thẳng đứng. Ý nghĩa của cây bonsai dáng trực thì đó là nghệ thực hóa để ẩn dụ thế hiên ngang, bất khuất, chính trực của con người.

2. Bonsai dáng xiên

Bonsai dáng xiên hay còn gọi là dáng tà. Cây bonsai này có dáng mà trục của thân hơi nghiêng so với phương nằm ngang 20-70 độ.
Xét về ý nghĩa của bonsai dáng xiên là ngoài thiên nhiên dù những cây này gặp trắc trở, thiên tai làm đổ nghiêng nhưng chúng vẫn sống và vươn lên. Còn về mặt thẩm mỹ thì bonsai dáng xiên trông rất mềm mại, duyên dáng nhã nhặn, đó là biểu tượng của người phụ nữ.

3. Bonsai dáng hoành

Là cây bonsai sẽ có trục của thân cây nằm ngang so với mặt chậu. Về ý nghĩa của bonsai dáng hoành ngoài tự nhiên thường là những cây có điều kiện sống khó khăn nhưng cây vẫn sống, đâm chồi nảy lộc.
Về ý nghĩa thẩm mỹ thì dáng cây nằm ngang khác thường, lạ mắt là biểu tượng của sự mềm mại, dịu dàng, duyên dáng.

4. Bonsai dáng huyền

Là cây có gốc trong chậu nhưng thân cây trườn qua mép chậu đổ xuống phía dưới như dòng thác đổ. Đặc biệt, ngọn cây dài hơn đáy chậu và có xu hướng ngóng lên.

Ý nghĩa: Bonsai dáng huyền ngoài có ý nghĩa là ngoài thiên nhiên những cây này thường sống trong điều kiện nghiệt ngã nhất như trên sườn núi, vách đá,…nhưng cây vẫn có thể sống, gốc cây bám chắc vào đá, cheo leo giữa trời mây nhưng ngọn cây vẫn vươn lên thể hiện sự kiên trì, nhẫn nại, vượt qua mọi phong ba bão táp hướng đến một tương lại phía trước.

Về mặt thẩm mỹ, bonsai dáng huyền với dáng vẻ mềm mại, dịu dàng, tươi trẻ,…song lại tiềm ẩn một sức sống mạnh liệt.

Ngoài 4 thế bonsai cơ bản trên thì những người nghệ nhân chơi bonsai chuyên nghiệp họ còn biến thể ra các kiểu dáng bonsai mới lạ, ấn tượng để thỏa lòng đam mê cây kiểng như:

+ Dáng chổi: Có thân cây thẳng, cành mọc trải rộng ra ngoài tạo thành tán hình vòm làm tăng thêm vẻ đẹp bề thế, ấn tượng cho cây kiểng.
 
+ Dáng lùa: Là cây có dáng như đang nằm trong vùng có gió mạnh thổi qua. Tuy nhiên, đối với bonsai có kiểu dáng này đòi hỏi phải có kỹ thuật cắt tỉa, chăm sóc khó khăn và kỹ lưỡng hơn những dáng bonsai khác.   

Thứ hai, Một số thế cây bonsai đẹp thu hút nhất hiện nay

1. Thế trượng phu

Là dáng cây bonsai dáng trực thân nhỏ đều từ gốc đến ngọn, điểm nhấn ở bộ rễ to, khỏe, vững chắc. Đặc biệt, cây có 2 hoặc 4 cành và ngọn, trong đó cành số 1 có chiều dày bằng 2/3 chiều cao của cây.
Cây bonsai có dáng này tạo cảm giác cao ngút ở đại ngàn mô phỏng theo cây thông ngạo nghễ, hiên ngang đứng trên núi cao. Thế bonsai này thể hiện khí tiết của đấng trượng phu, thẳng thắn, cương trực,…

2. Thế nhất trụ kình thiên

Thế bonsai này có cây dáng trực, khỏe khoắn, vững chắc, cành và ngọn tập trung ở trên cao. Đặc điểm của dáng cây bonsai này là để lộ phần thân cây to càng tạo được cảm giác khỏe khoắn. Ý nghĩa của thế bonsai này là dù có thế lực nhỏ bé những thể hiện sự dũng cảm chống lại các thế lực tiêu cực to lớn.

3. Thế tam đa

Thế tam đa hay còn gọi là thế Phúc – Lộc – Thọ. Trong đó, đa phúc (nhiều con), đa lộc ( nhiều tiền của), đa thọ (sống lâu), và đây cũng chính là ước nguyện của con người từ xưa đến nay. 

Thế bonsai này được tạo hình từ 2 cành và 1 ngọn, trước đây bonsai thế đa tam thì các tán được cắt tỉa tròn trịa như hình đĩa xôi , bởi theo quan niệm của người xưa thì phúc là phải tròn. Còn ngày nay, thế bonsai này đã được các nghệ nhân sáng tạo với phần cành và ngọn được cắt tỉa khá phóng khoáng, linh hoạt và tự nhiên hơn.

 
4. Thế vũ trụ
Cây cảnh sử dụng thiết kế bonsai thế vũ trụ phải là cây cổ thụ, gốc rễ lồi lõm, xòe ra 4 phía, thân to xù xì, đứng thẳng, phân cành nhanh theo lối chiết chi tứ diện, có từ 3-5 tàn to, uốn hình quạt, nằm ngang, dưới to, trên nhỏ, tỉa lúp búp, ngọn uốn hồi đầu thương, gần như hình nón chứ không vươn lên cao.

Lưu ý, các nghệ nhân tạo bonsai dáng vũ trụ phải nắm được quy luật âm dương, cành tả, hữu, tiền hậu phải đầy đủ, sum suê đầy đặn với ý nghĩa tượng trưng cho cả không gian, thời gian và cả thời gian vĩnh cửu.

5. Thế trung bình ngay

Thế trung bình ngay là thế cây cảnh bonsai phổ biến nhất từ xưa đến nay. Đặc điểm của bonsai trung bình ngay là cây độc thụ, thân thẳng đứng có bộ rễ xòe ra, nổi lên trên mặt chậu, mặt đất, gốc to lồi lõm, nếu được hình thú thì càng tốt, thân cây xù xì và phân cành nhánh theo lối chiết chi hay tư diện. 

Trong đó:
+ Nhánh thứ nhất: bẻ về bên dương nếu gốc cây có dáng hơi ngả về bên phải.
+ Nhánh thứ hai: Phải uốn trở về bên âm, đoạn thứ ba phải uốn trở lại về bên dương để quy căn.
+ Nhánh thứ ba: cũng bẻ về bên dương.
+ Nhánh thứ tư: nên uốn đứng thẳng sao cho đảm bảo ngay gốc để cây không đổ ngã, thế kiểng này bạn chỉ uốn hơi nghiêng lại 1 chút.
+ Nhánh thứ năm: ngọn phải uốn hồi đầu.
Đối với dáng bonsai trung bình ngay việc uốn sửa cũng không quá khó, chỉ cần bạn canh chỉnh sao cho các tàn nhánh được cân đối, hài hòa là đẹp. Bonsai thế này là biểu tượng về đạo đức, ngay thẳng, thật thà của con người.

6. Thế trung bình cong
Là bonsai có thân uốn cong cong như long thân, đặc biệt nếu cây có rễ chân nôm hoặc hình thú thì càng tuyệt đẹp. Trong đó, thân ngay đoạn thứ nhất đã cong về một bên, thì tàn thứ nhất phải ngả về hướng thân cây. Đoạn thứ hai phải uốn cong trở lại quy căn ngay, đến đoạn thứ ba thì sửa thành cây trực, giữ thế trung bình. Đồng thời, các chi nhánh đều uốn tứ diện, so le, dưới to trên nhỏ. Lưu ý, phần ngọn phải uốn hồi đầu trung như đuôi cá.
Đặc biệt, nếu bạn uốn được 2 cây trung bình cong giống nhau, thì hợp với cây trung bình ngay sẽ làm thành bộ kiểng tam tài 3 cây rất đẹp, tượng trưng cho thiên –địa – nhân.
 
7. Thế trực quân tử
Thế bonsai trực quân tử thường được những người chơi lớn tuổi ưa chuộng, bởi thế cây tượng trung cho sự ngay thẳng thanh cao, người quân tử tánh như thủy, nhu nhi bất nhược, biết xử thế ở đời.
Bonsai trực quân tử là dáng cây có thế trực thẳng đứng, phong cách đĩnh đạc, cành nhánh ngay thẳng, gọn gàng, đường nét dứt khoát, bất khuất. Đối với dáng này thì sẽ phân chi theo lối chiết chi hay tứ diện, đủ bốn mặt tả -  hữu, trước – sau, tàn nhánh đầy đủ, cân dối, biểu hiện cho người có kỉ cương.

8. Thế trực liên chi
Thật ra, cây bonsai này cũng là cây có dáng trực, thẳng đứng, biến thể từ thế trực quân tử. Thế nhưng, thế bonsai trực liên chi có nhiều cành nhánh quấn quýt lấy nhau, ôm sát thân cây, mời xòe ra ngoài làm tàn theo kiểu tứ diện, sum suê đầy đủ, đảm bảo cân đối, hài hòa nhìn từ mặt nào cũng đẹp. Thế cây tạo thành hình chóp dưới to trên nhỏ không khuyết chỗ nào, đây là biểu tượng cho người phong lưu, ấm no sung mãn, vui tươi hạnh phúc.

9. Thế trực quan tử liên chi
Thế này cũng giống như thế trực quân tử và thế trực liên chi nhưng khác là có hai ba cành tử ở quanh thân cây mẹ. Thế bonsai này thường tạo dáng trên cây mai chiếu thủy, mặc dù thân trực nhưng tàn nhánh vẫn ôm lấy những cây con bên dưới. Cây con sống hoàn toàn độc lập, cây này cũng có đủ tàn nhánh như một cây kiểng riêng biệt, không sống nhờ vào cây mẹ, chúng đan xen với nhau như một quần tụ nhỏ, trông rất đẹp mắt. Bonsai thế trực quan tử liên chi tượng trưng cho tình yêu thương người, cũng như thể hiện sự vui tươi ở con người, nhất là trẻ em.

10. Thế tùng thập
Đây được xem là thế làm mẫu để uốn cho những cây trực thọ, vì cây từng có dáng thân thẳng đứng, tàn nhánh phân chi nhị điện nằm ngang hai bên, khoảng cách đều đặn, dưới to trên nhỏ nhìn rất đẹp.

Cây tùng là cây cổ thụ, già nua, rũ tàn nhánh xuống nhưng vẫn giữ được chữ thập tự nhiên thì mới đẹp. Lưu ý, bonsai thế tùng thập không uốn ngang tràn cứng ngắc vì sẽ trông giống như người đang đứng giang tay ngoài trời thì không phải là kiểng bonsai.
Xét về ý nghĩa là bonsai thế tùng thập tượng trưng cho người thanh niên khỏe mạnh, gan dạ, bất khuất, dứt khoát, biểu hiện cho tính thẳng thắn của người quân tử.


11. Thế thất hiền
Bonsai thế thất hiền là thế cây cao lớn, nhiều tàn một ngọn cộng chung là 7 tầng. Bộ rễ sửa chân nôm, thân có thế trực nhưng uốn bẻ qua bẻ lại tả hữu âm dương. Nghĩa là là đoạn thứ nhất cong qua bên phải cùng với nhánh thứ nhất. Đoạn thứ hai bẻ qua bên trái, bạn cứ thực hiện luân phiên cho đến đoạn thứ sáu. Đoạn ngọn đứng thẳng và uốn theo kiểu hồi đầu trung, các tàn đều uốn hồng tâm hay tròn lúp búp, dưới to trên nhỏ.

Nhánh thứ nhất phủ địa sà xuống mặt đất, nhánh thứ hai là triêu nhiên sẽ uốn hơi vươn lên một chút, đối xứng với nhánh phủ địa. Nhánh thứ ba là chiếu thủy soi nước sẽ uốn nằm ngang hơi hạ xuống để nhìn nước. Tuy nhiên, do ngọn nhánh trong quá trình quang hợp sẽ tự vươn lên, nên trong quá trình uốn bạn không nên để ngọn vươn lên cao quá. Nhánh thứ tư là nginh phong cong qua quẹo lại như đang phe phẩy trong gió, đầu cành xoay theo chiều gió như kiểu sơn thủy.

Tiếp theo, nhánh thứ năm là quán vũ, hơi vươn lên để hứng mưa rơi, nhưng phải uốn trở xuống không để vươn lên quá cao. Nhánh thứ sáu là nhánh trung bình, uốn nằm ngang, cân đối, không dài không ngắn kết hợp với các nhánh trước nối liền với ngọn, uốn hồi đầu trung để tạo dáng cây hài hòa, đầy đủ tàn nhánh.

Lưu ý, trong quá trình chăm sóc cần phải uốn tỉa thường xuyên, nếu cành nào vươn lên cao thì uốn trở xuống, còn cành nào thấp phải uốn vươn lên cho cân đối sao cho dáng cây không bị khuyết chỗ nào. Xét về ý nghĩa thì bonsai thế thất hiền tượng trưng cho lòng thanh thoát, vô tư.

12. Bonsai thế chữ vương chữ tường
Cây bonsai này cũng giống như cây tùng thập thế vương tường uốn theo hình chữ vương, chữ nho có 3 tầng nằm ngang. Cụ thể, nếu chữ dương là con dê còn đọc là tường thì có nghĩa là may mắn, điều tốt lành thường dùng vào dịp chúc mừng với mong muốn được nhiều điều tốt lành, may mắn, có phước,…

Đối với thế bonsai này thì cây sẽ có 3 tầng nằm ngang và có 2 ngọn nhỏ. Theo các nghệ nhân, thế này tuy đơn giản nhưng rất khó uốn, cả 3 tầng đôi, giăng ngang, phải uốn được 3 tàn văn, 3 tàn võ thành ra 6 tàn, tàn dưới to trên nhỏ. Đặc biệt, nếu bonsai là cây vương tùng cổ thụ thì càng quý giá, bởi đây tượng trưng cho thiên mệnh ý chí tối cao vô thượng của các bậc vua chúa.

13. Thế mai nữ
Thế bonsai này khá dễ uống, đó là cây cổ thụ có đoạn thân bẻ cúp rồi đứng thẳng lên, đủ để uốn nhánh cong qua thành hình chữ nữ (nghĩa là đạt), các tán nhánh đều được uốn theo lối chiết chi. Khi tạo thế bonsai này chỉ khó là phải uốn sao cho tạo được sự mềm dẻo, yểu điệu, dịu dàng như con gái.

Cây cảnh thường được sử dụng tạo thế bonsai này là cây xung phong mai nữ, cây có hình dáng uyển chuyển, ẻo lả hơn. Thân cây dạng nghiên nên nhánh chéo nữ ôm lấy thân rất mềm mại, duyên dáng.

14. Thế quần tụ tam sơn
Thế bonsai này gồm 3 cây kiểng nằm chung trong 1 chậu to hay còn gọi là tam tài. Ba cây kiểng trực thọ đứng gần ngay hàng, cây cao ở chính giữa, 2 cây thấp ở 2 bên nhưng so le nhau. Trong đó, cây to có 5 tầng, 2 cây lùn chỉ cần 3 tàn, có thể giao cành với nhau sao cho 3 cây cân đối với nhau thì mới đẹp.

Xét về ý nghĩa thì bonsai thế tam sơn là biểu tượng cho sự đoàn kết, có thể dùng các loại cây để uốn là cây tùng, cây bách,…sẽ tạo thành thế bonsai rất đẹp.
 
15. Thế huyền chi lạc địa
Thế này có rễ lồi ngoằn ngèo, gốc hình thù nằm, thân long uốn khúc cong queo, tàn nhánh gãy cúp theo hướng cây đổ, ngọn hướng lên trên. Lưu ý, thân phải chạm được đất mới gọi là thế lạc địa.

Ý nghĩa của bonsai thế huyền chi lạc địa đó là thể hiện ý chí vươn lên mãnh liệt trong mọi hoàn cảnh nghiệt ngã, dù khung cảnh điều tàn nhưng đầu vẫn hướng lê trời để tìm sự sống.